Prosjektportefølje Stimulab Folkehelseinstituttet: Matdugnaden – kosthald for sunn og berekraftig folkehelse

Behovet som skal dekkes

Matdugnaden var eit samarbeidsprosjekt mellom Folkehelseinstituttet, EAT Foundation, Comte Bureau og Deloitte. Målet har vore å identifisere kvar og korleis ein kan gå fram for å få til ei varig systemendring mot eit sunnare og meir berekraftig kosthald.

Føremålet med prosjektet var å identifisere kvar og korleis ein kan gå fram for å få til ei varig systemendring mot eit sunnare og meir berekraftig kosthald i Noreg. Ein del av dette har vore å utforske og utvikle:

1. Ein felles definisjon av sunt og berekraftig kosthald «på norsk» basert på innspel frå alle aktørane vi har involvert i prosjektet.
2. Skape ei oversikt over heile det norske matsystemet slik det ser ut i dag.
3. Kvar det er viktigast å skape endring først for å oppnå størst mogleg effekt av prosjektet.
4. Korleis ein kan styrkje arbeidet til dei som alt jobbar med å skape eit sunt og berekraftig kosthald.

Om prosjektet

Det eksisterer ikkje éi løysing på samansette systemutfordringar. Fleire intervensjonar og innsatsar må setjast i gang, gjerne samtidig og i samspel med kvarandre, for å lykkast med varig systemendring. Eit første steg for å lykkast med systemendringar er likevel å identifisere kvar i systemet det er størst potensial for påverknad, og kvar dei største gevinstane i systemet ligg. Identifiseringa av området for påverknad av systemet vart utført gjennom 15 djupneintervju og to arbeidsverkstader med totalt 50 sentrale aktørar i matsystemet.

Trass i ulike interesser og utgangspunkt for å diskutere moglegheiter i matsystemet, var alle samde om følgjande:

• Endra etterspørsel må til for å endre kva som blir produsert og tilbydd.
• Barn og unge er ei heilt sentral målgruppe der det er store potensial for god effekt.
• Det offentlege har stor makt og påverknadskraft på marknaden som anskaffar, servitør, tilretteleggjar og inspirator.
• Ta utgangspunkt i Noreg og moglegheitene våre, men ta inn over oss at Noreg er ein del av det globale matsystemet.
• Pris og tilgang er viktigare enn mange vil innrømme - og sannsynlegvis det viktigaste kriteriet for val av mat.

Med dette bakteppet identifiserte prosjektet desse moglegheitsområda for påverknad:

1. Mat til barn og unge: Handlar om styrking av, forståing for og kunnskap om mat hos barn og unge.
2. Sunn konkurranse: Handlar om å få daglegvarekjedene til å konkurrere om kundane basert på andre premissar enn pris.
3. Lett å gjere rett: Handlar om korleis vi kan spele på det kjenslemessige/irrasjonelle aspektet i kjøpssituasjonen, og skape ny åtferdsarkitektur som dultar forbrukaren i riktig retning.
4. Optimalisere utnytting av landbruksareal: Handlar om å utnytte norske ressursar optimalt.
5. Påverknad gjennom offentlege måltid.

Prosjektet valde å gå vidare med sistnemnde område for påverknad. I dette ligg det å undersøkje korleis offentlege verksemder kan bruke kjøpekrafta si til å påverke etterspørselen, og korleis dei kan bidra til å skape nye vanar ved å introdusere sunnare og meir berekraftig måltid ved serveringsstadene sine.

Resultat

Prosjektet vart gjennomført i 2019–2020. Aktørane har for første gong kartlagt heile det nasjonale matsystemet og interaksjonen det har med forvaltninga, helsetenestene og enkeltindividet.

Viktige leveransar:

• Matkartet: Ei visuell kartlegging av det norske matsystemet.
• Retningsval: Korleis kan offentlege verksemder servere sunnare og meir berekraftig mat?

Fire mekanismar som forklarer kvifor det ikkje blir servert meir sunn og berekraftig mat i offentlege verksemder:

1. Mat blir ikkje knytt til berekraft eller folkehelse.
2. Systematisk feilplassering av kompetanse, og manglande involvering av rette personar.
3. Anskaffingsmessige halvsanningar dominerer avgjerdsprosessen.
4. Verksemdene manglar verktøy for å finne fram til det berekraftige måltidet.

Gevinstar

Arbeidet har identifisert fleire moglegheitsrom på individ- og systemnivå. Prosjektet har særleg sett på problemstillingar på systemnivå og fokusert spesielt på måltida som blir serverte i regi av offentleg sektor. Her åleine ligg det årlege potensielle samfunnsgevinstar på rundt 100 millionar kroner ved å gjere kosthaldet sunnare og meir berekraftig.

Vegen vidare

Tilrådingane frå prosjektet til framtidige investeringsområde:

1. Samskapande produktutvikling
2. Investere i lokal produksjon
3. Sunt og berekraftig som standardval
4. Synleggjere gevinstane av sunt og berekraftig kosthald

Sluttrapport frå prosjektet

Les og last ned sluttrapport frå prosjektet på prosjektet sine heimesider Matdugnaden